GİRİŞ
Ülkemizde çelik yapı uygulamalarının çok eski bir geçmişi vardır. Çelik yapı imalatının bugünkü seviyeye ulaşmasında KARDEMİR (eski adı ile Türkiye Demir Ve Çelik İşletmeleri) büyük rol oynamış ve önderlik etmiştir. Aşağıdaki yazıda KARDEMİR’in oynadığı bu tarihi rol özetle açıklanmaya çalışılmıştır.
TÜRKİYEDE ÇELİK YAPI İMALATININ BAŞLAMASI
Türkiyede çelik yapıların ana malzemesi olan profilleri çekebilen ilk haddehane, Kırıkkale Askeri Fabrikalar kompleksi içinde 1932 yılında kurulmuş olan çelikhane ve haddehane tesisleridir. Bu haddehane o zamanlar yalnız askeri ihtiyaçları karşılamaktaydı.
Memleketimizde levha ve profil işleyen ilk kuruluşlar Haliç ve Taşkızak Tersaneleri ve Devlet Demiryolları İşletmeleri’dir. Bugün yerinde olmayan Karaköy Vapur İskelesi 1936 yılında Haliç Tersanesi’nde yapılmıştı. Dubalar üzerine inşa edilmiş iki katlı çelik bir yapı idi. Alt katta gişeler ve bekleme salonu, üst katta ayrı bir bekleme salonu bulunuyordu.
Devlet Demiryolları’nın Eskişehir atelyelerinde çelik demiryolu köprüleri imalinin eski bir mazisi olduğunu biliyoruz.
Ülkemizde çelik konstrüksiyon imalat atelyeleri ve işçiliği 1955 yılından sonra gelişmeye başlamıştır. Bu gelişme Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri bünyesi içinde olmuştur.
TÜRKİYE DEMİR VE ÇELİK İŞLETMELERİNDE ÇELİK KONSTRÜKSİYON
1939-1940 yıllarında Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları’nın işletmeye alınması ile birlikte Karabük haddehanesi üretime başlamıştır. Fabrika ihtiyaçlarını karşılamak üzere resimhane ve merkez atelyeleri üniteleri de kurulmuştur. Merkez atelyesinin bir de soğuk demir bölümü bulunmakta idi. Başlangıçta burada tamir ve bakımla ilgili, tarif ve krokilerle imal edilen basit çelik konstrüksiyon işleri yapılıyordu. Haddehanede çekilen profil çeşitlerinin çoğalması ve harp içinde işletmeye alınan fabrikaların eksikliklerinin zorladığı ihtiyaçlar, resimhanede hazırlanan projelere göre soğuk demir atelyesinde çelik yapı imaline başlanmasına imkan vermiştir. Harpten sonra 1952 yılında Karabük’te yeni bir Savurma Boru Fabrikası kurulması ihtiyacı doğmuştur. Bu fabrikanın takriben 1000 ton kadar tutan çelik yapı kısmının Karabük atelyelerinde yabancı firmaların vereceği resimlere göre imal edilmesi kararı alınmıştır. Bu kararla birlikte atelyede çalışan işçi sayısı arttırılarak 100’e çıkarılmış ve imalata başlanmıştır. Savurma Boru Fabrikası çelik konstrüksiyon imalatının başarı ile tamamlanması çelik yapı imalatında bir dönüm noktası olmuştur.
1957-1961 yılları arası Karabük İşletmeleri’nin büyük tevsiat devresidir. Bu devrede mevcut işletmeye Çelikhane, Sinter, 3.ncü Yüksek Fırın, Kontinü Haddehene gibi tesisler ilave edilmiştir. Döviz ve kredi teminindeki güçlükler nedeni ile bu tesislere ait bütün çelik yapı aksamının dış firmaların vereceği detay resimlerine göre Karabük’te imal edilmesi zorunluğu doğmuştur. Bu imalatı yapabilmek için Merkez Atelyesi’nin soğuk demir kısmı genişletilmiştir. Bu maksatla çelik konstrüksiyon imalatında kullanılacak ilave tezgah ve teçhizat satın alınmış ve bir yandan da işçi yetiştirilmesine başlanmıştır. Resimhanede Konstrüksiyon Bürosu içinde çelik konstrüksiyon projelerini yapacak özel bir bölüm kurulmuştur. Neticede tevsiat çelik yapıları için 25.000 ton tutarındaki imalat başarı ile tamamlanmıştır.
Tevsiatın bitirilmesinden sonra gerek artan profil üretimini değerlendirmek gerekse oluşturulmuş olan proje ve imalat kapasitesini kullanabilmek için Türkiyede çelik yapıların yayılmasına çalışılması ana politika olarak benimsenmiştir. Çelik konstrüksiyon imalat kapasitesini arttırarak bu hedefi gerçekleştirebilmek için bir yandan 15.000 ton/yıl kapasiteli modern bir çelik konstrüksiyon atelyesi kurulması için teşebbüse geçilmiş bir yandan da “Konstrüksiyon Bürosu Müdürlüğü” bünyesi içinde ‘Çelik Konstrüksiyon Bürosu şefliği’ oluşturulmuştur.
37500 m2 saha üzerine kurulan yeni atelye, tamamen yerli malzeme ve Türk işçiliği ile tamamlanarak Eylul 1966’da hizmete girmiştir. Yeni çelik konstrüksiyon atelyesi gerek iş ve malzeme akışı, gerekse organizasyonu ve yeni tip tezgahları ile Türkiye’de benzeri bulunmayan modern bir tesisti. Atelyeye paralel olarak ‘Proje Konstrüksiyon Bürosu Müdürlüğü de ‘Çelik Konstrüksiyon Bürosu şefliği’ ilavesi ile genişletilmiş, 16 mühendis, 15 konstrüktör ve 60 ressam olmak üzere toplam 100 kişinin çalıştığı büyük ve yetkin bir proje bürosu haline getirilmiştir. Büronun arşivinde 30.000 patfa yabancı, 40.000 pafta yerli olmak üzere toplam 70.000 paftalık bir teknik resim kolleksiyonu bulunmaktaydı.
Yeni oluşturulan bu imkanlarla işletme dışındaki bir çok devlet kuruluşlarına ve firmalara çelik konstrüksiyon proje, imalat ve montaj hizmeti verilmeye başlanmıştır. Bu alanda gittikçe ihtisaslaşarak ülke sathında bir çok büyük yapının çelik konstrüksiyon işleri anahtar teslim olarak başarı ile gerçekleştirilmiştir.
SONUÇ
KARDEMİR’den yetişen birçok mühendis, ustabaşı ve teknik personel zamanla memleketimizin birçok resmi ve özel kuruluşunda önemli görevler alarak çelik yapıların bugünkü seviyeye ulaşmasında kilit rol oynamışlardır.
Çelik yapıların ülkemizde yayılması ve gelişmesi için hizmeti geçen bütün KARDEMİR mensuplarına şükranlarımızı sunuyor, aramızdan ayrılmış olanları rahmetle anıyoruz.
KAYNAKÇA:
Hamza TANYAş - Türkiyede Çelik Yapılar ve Karabük İşletmeleri Demir ve Çelik Dergisi Cilt 12, Sayı 7,8
Avni ÇOMU - Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri Çelik Konstrüksiyon Atelyesi
Demir ve Çelik Dergisi Cilt 15, Sayı 1
Uğurol BARLAS - Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri
Ahmet şevket ELMAN - Türkiyenin Endüstrileşme Yoluyla Kalkınmasına Dair Düşünceler