Öz
Bu yazıda dünyadaki yetkin mühendislik uygulamaları ve Türkiye’de yaşanmış olan girişimler hakkında özet bilgiler verilmekte, ülkemizde bu sistemin yeniden kurulmasının gerekliliği vurgulanmaktadır.
Giriş
Türkiye 6 Şubat 2023’te çok büyük iki büyük depremle sarsıldı. Bu sarsıntılar on binlerce binanın yıkılmasına ve elli binden fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Hasarın bu kadar büyük olmasının tabii ki pek çok nedeni var. En başta bu depremin yakınlaştığına dair yapılan pek çok bilimsel uyarıya rağmen devlet yönetiminin bu konuya tam olarak odaklanmaması, imar aflarıyla zayıf yapıların güçlendirilmelerinin ya da yıkılıp yeniden yapılmalarının önünün kapanması, genel olarak bir depremlere karşı önlem alma seferberliğine çıkılmaması… Bu arada, proje, yapım ve denetim konularında da hatalar olduğu ortaya çıktı. Zaten inşaat mühendisliğinin belleğinde olan bu son husus bir zamanlar inşaat mühendisliğinin gündeminde olan ama zamanla terk edilmiş olan Yetkin Mühendislik (YM) konusunu beklendiği şekilde tekrar gündeme getiriyor.
Yetkin Mühendislik Nedir?
Mühendislik, hepimizin bildiği gibi, bazı ülkelerde farklı olmakla birlikte 4 yıllık bir eğitimle kazanılan bir unvandır. Bu eğitim sırasında, mesela inşaat mühendisliğinde, çok değişik alanlarda (yapı, geoteknik, hidrolik, ulaştırma, yapım yönetimi, kıyı ve liman mühendisliği) temel bilgiler edinilir, bazı laboratuvar uygulamaları yapılır, stajlarda da gerçek hayattaki uygulamalar görülür. Lisans ve sonrasında gelen Yüksek Lisans eğitiminde öğrencilere verilen bilgiler Bilgi Kütlesi (Body of Knowledge – BOK) adı verilen bir küme oluştururlar.1-2 Ne var ki bu kadar çok konunun bu kadar sürede tam olarak içselleştirilmesi, öğrencinin değil sentez yapacak kadar, hatta analiz yapacak düzeye getirilmesi olanaksızdır.
Bu nedenle, mezunların lisans ötesi yıllarda daha üst düzeyde mühendisler olabilmeleri ve bunu başkalarına da gösterebilmeleri için bizde Yetkin Mühendislik, ABD ve başka pek çok ülkede Professional Engineering (PE), Birleşik Krallık ve yine pek çok ülkede Chartered Engineering (CE) denen bir düzen ortaya atılmış bulunmaktadır. Ülkeden ülkeye değişmekle beraber PE ya da CE olabilmek için akredite bir okuldan mezun olanlar bir süre akredite bir kuruluşta çalışmak, daha sonra da bir ya da iki sınavda başarılı olmak zorundadırlar. 3-4-5-6-7-8
Bu süre sonunda erişilmesi istenen nokta sadece bilgi düzeyini daha yukarılara çekmek değil, mühendislik bilgisinin karar verme, etik, kişisel gelişim, yaratıcılık gibi becerilerle bütünleşmesini sağlamaktır. Bu şekilde, Yetkin Mühendisler için üç sorumluluk alanı tarif edilmektedir:9
- İşverene / Müşteriye olan sorumluluklar,
- Topluma ve insanlığa olan sorumluluklar,
- Mesleğin bütünlüğüne, onuruna ve saygınlığına olan sorumluluklar.
Bu gibi nedenlerdendir ki PE ya da CE sınavlarında adayların teknik konulardaki bilgilerinin yanı sıra çok daha başka konulardaki bilgileri ve karşılaşacakları zor durumlarda davranış biçimleri, yaratıcılıkları ve sosyal sorumluluk alma biçimleri de hem de hiç de kısa olmayan sürelerde değerlendirilmektedir.
Türkiye’de Durum
Türkiye’de 10 Eylül 2006 tarihinde yayımlanan 26285 sayılı Resmî Gazete’de “Yetkin İnşaat Mühendisliği Uygulama Yönetmeliği” ile diğer ülkelerde uzun yıllardır yürütülmekte olan sistem için önemli bir adım atılmıştır. Yönetmeliğin gerekçesi Madde 2’de belirtilmektedir: “Bu Yönetmelik, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği İnşaat Mühendisleri Odasına kayıtlı inşaat mühendislerinin meslek alanlarına yönelik araştırma, inceleme, projelendirme, raporlama, uygulama, eğitim ve teknik sorumluluk görevleri kapsamında olan ve uzmanlık gerektiren nitelikli ve güvenilir hizmeti verebilecek yetkin mühendislerin tespiti ve belgelendirilmesine dair esas ve usulleri kapsar.” Yönetmelikte yetkin mühendis olabilmek için 5 yıl süreyle bir yetkin mühendis gözetiminde çalışmış olma, bir tanesi genel, bir diğeri de özel konulardan iki sınavda başarılı olma koşulu konulmaktadır. Özel konular sınavının içinde adayın kendi uygulamalarından biri hakkında bir rapor hazırlaması da istenmektedir, kurallarda deneyimli mühendisler için hafifletmeler ve “seçkin mühendisler” gibi özel uygulamalar da öngörülmüştür (Web 1).
Yayımlanan bu yönetmelik maalesef genelde inşaat mühendisliği camiasında tam olarak olumlu görülmemiş10 (Uğur 2007), itirazlar olmuş ve Danıştay tarafından önce yürütmeyi durdurma sonra ise iptal kararı verilmek suretiyle uygulamadan kaldırılmıştır. “Buna rağmen İnşaat mühendisleri odası 15 Şubat 2009 tarih 27142 sayılı Resmî Gazete’de Yetkinlik Belgelendirme Yönetmeliği’ni çıkarmıştır. Bu Yönetmelik ise aynı şekilde Danıştay tarafından yürütmeyi durdurma ve iptal kararları verilmek suretiyle yürürlükten kaldırılmıştır.”11
Değerlendirme ve Sonuç
Dünyada ve Türkiye’de deneyimli, mesleğine ve topluma yıllarca olumlu katkılarda bulunmuş bir inşaat mühendisi ile üniversiteden yeni mezun olmuş birinin aynı haklara ve aynı imza yetkilerine sahip olması kabul edilir bir durum değildir. Buna bir de mesleğin içinde olanların kolayca görüp tanıklık ettiği üniversitelerimiz arasındaki nitelik farklılıkları da eklenince yetkin mühendislik gibi bir kurumun gerekliliği iyice vurgulanmış olacaktır. Diğer ülkelerde onlarca yıldır yapılan uygulamalar zaten bu durumu açıkça ortaya koymaktadır.
Bu durumda yapılacak olan şey, yeni bir yetkin mühendislik düzenini kurmaktır. Bu yeni düzen hukuki olarak sorun yaratmayacak biçimde şekillendirilmelidir. Bir diğer husus da yetkin mühendisliğin ülkemize ve camiamıza yararlarının etkin bir şekilde anlatılması ve geçiş sürecinde mağduriyetlerin en aza indirilmesidir. Yetkin mühendislik, diğer mühendislik dallarında da tabii ki gereklidir. Bu bakımdan bu konuda TMMOB da konuyu yavaşlatmayacak şekilde, bütünüyle harekete geçirilmelidir.
Bundan sonraki yıllarda deprem ve diğer afetlerin bugüne kadar verdiği can ve mal kayıplarının azaltılması için başka önlemlerin yanında bu girişimin de çok yararlı olacağı son derece açıktır. Yetkin mühendisliğin ötesinde bir de Yetkin Yapım Yüklenicisi kavramının da gündeme gelmesinin düşünülmesi bu günlerde ortaya çıkmaktadır (Web 2).
KAYNAKÇA
1 - TOKLU, Y. C. "Recent Issues in Civil Engineering Education", Fifth Int. Conf. Construction in the 21st Century (CITC-V), May 20-22, 2009, Istanbul, Turkey, BIRGONUL, T. M. et al (eds). pp 1145-1151
2 - Toklu, Y. C. “İnşaat mühendisliği eğitiminde yeni eğilimler [New trends in civil engineering education]”. 1. İnşaat Mühendisliği Eğitimi Sempozyumu, İMO, 6-7 Kasım 2009, Antalya
3 - Thring, M. W. (1966, June). Paper 5: The Chartered Engineer of the Future. In Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Conference Proceedings (Vol. 181, No. 13, pp. 10-15). Sage UK: London, England: SAGE Publications.
4 - Lodge, H. (1985). Engineering status: an exploration of the professional status of chartered engineers (Doctoral dissertation, University of London: London Business School).
5 - Katz, S. M. (1993). The entry-level engineer: Problems in transition from student to professional. Journal of Engineering Education, 82(3), 171-174.
6 - Muller, J. B. (2002). How to become a Chartered Engineer. Daily News, 10 July 2002.
7- Burns, G. R., & Chisholm, C. U. (2005). From graduate to professional engineer in a knowledge organisation: does the undergraduate curriculum provide the basic skills?. Global J. of Engng. Educ,
8 - Baradan, S., & Çalış, G. (2007). Yurtdışında Yetkin Mühendislik Uygulamaları: Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere Örnekleri. İnşaat Yönetimi Kongresi, Ekim 2007.
9 - Robinson, S., & Dixon, R. (1997). The professional engineer: Virtues and learning. Science and Engineering Ethics, 3, 339-348.
10 - Uğur, L. O. (2007). İnşaat mühendisliği eğitimindeki sorunlar, mesleki uygulama düzenlemeleri ve meslek kipi seçiminin değerlendirilmesi konularında bir alan çalışması. İnşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi.
11 - Yozgatlı, B. (2018). Yetkin Mühendisliğin Türkiye’de Uygulanması ve Dünyadaki Örneklerle Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Gebze Teknik Üniversitesi
Web 1 : https://www.insaatim.com/forumlar/konu/25-soruda-yetkin-muhendislik
Web 2 : https://www.tamindir.com/haber/turkiye-muteahhit-sayisi_78799