“24. Yapısal Çelik Günü’ne hoş geldiniz. Büyük bir heyecanla idrak ettiğimiz Laik demokratik Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılında gerçekleştireceğimiz 24. Yapısal Çelik Günü’nde iki ana tema ele alacağız.
Deprem dirençli yapılaşma teması; 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş’ta ve 20 Şubat 2023’te Hatay’da yaşanan ve 17 ilimizi doğrudan etkilemiş olan depremleri yapısal anlamda değerlendirerek, gerek bu depremlerin yaralarının sarılmasına katkıda bulunacak gerek bundan sonraki depremlerde böylesine can ve mal kayıplarıyla karşılaşmamak için alınabilecek önlemlere ilişkin sonuç ve öneriler üretmek amacına yöneliktir.
Sürdürülebilirlik ve dijitalleşme teması ise heyecan verici gelişmeleri, bir yandan gezegenimizin geri dönülemez şekilde tahrip edilmemesi için yapılması gerekenleri, diğer taraftan farkına varsak da varmasak da hayatımızın her aşamasına giren yapay zekânın önümüzdeki yıllarda hayal dahi edemediğimiz değişikliklere nasıl neden olabileceğini tartışmamıza olanak sağlayacak.
Geçen Bir Yıl İçinde Yaşananlar
En önemlisi, 18 Eylül 2022’de derneğimizin 15+ yıl başkanlığını yapmış olan Prof. Dr. Nesrin Yardımcı Tiryakioğlu’nu sonsuzluğa uğurladık ve 23. Yapısal Çelik Günü’nü onun burukluğuyla gerçekleştirdik.
6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş, 20 Şubat 2023’te Hatay merkezli depremler yaşadık. Ülke olarak çok büyük kayıplarımız oldu. Umarım bu kez kayıplarımız ölçüsünde ders alırız. Deprem bu yıl gerçekleştirmekte olduğumuz Yapısal Çelik Günü’nün de merkezinde yer alacak.
Avrupa Yapısal Çelik Birliği (ECCS) tarafından düzenlenen European Steel Design Awards ESDA 2023 yarışmasına TUCSA tarafından gönderilen iki projeden biri olan BİVA Tower 12 Eylül 2023’te Amsterdam’da Steel Design Awards ödülünü aldı. TUCSA tarafından düzenlenen 20. Çelik Yapı Tasarımı Öğrenci Yarışması’na (SteelPRO 2023) katılan projelerden üçü de yarın ödüllerini alacaklar.
İki yıldır üzerinde çalıştığımız TUCSA Yaz Okulu 18 Eylül – 6 Ekim 2023 tarihleri arasında gerçekleştirildi.
6 Şubat Depremi’nin Değerlendirilmesi
Bu topraklarda binlerce yıldır deprem oluyor ve olmaya da devam edecek. Cumhuriyet döneminde yaşadığımız üç büyük depremden ikisindeki can kayıplarımıza bakalım:
- 26 Aralık 1939 tarihinde yaşanan ve 7,9 Mw büyüklüğündeki Erzincan Depremi’nde 32.962 vatandaşımızı.
- 17 Ağustos’ta başlayan 12 Kasım’da Düzce’de devam eden 7,4 Mw büyüklüğündeki Büyük Marmara Depremi’nde 18.373 canımızı kaybettik.
6 Şubat’ta merkez üssü Kahramanmaraş olan, biri 7,7 diğeri 7,6 büyüklüğündeki iki deprem ve ardından yaşanan depremlerden “Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi” ilan edilen 17 ilimiz:
- Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Malatya, Diyarbakır, Kilis, Şanlıurfa, Adıyaman, Osmaniye, Adana ve Elazığ ile Bingöl, Kayseri, Mardin, Tunceli, Niğde ve Batman.
Strateji ve Bütçe Başkanlığının 17 Mart 2023 tarihli raporuna göre depremde;
- 35.355 binanın yıkıldığı,
- 17.491 binanın (60.728 bağımsız bölümün) acil yıkım beklediği,
- 179.786 binanın ağır hasarlı olduğu (toplam acil yıkılacak, ağır hasarlı ve yıkık konut sayısı: 232.632).
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün, 12 Haziran 2023 Hasar Tespit Raporu’na göre;
- Yıkık bina sayısı 38.901,
- Acil yıkılacak 21.208,
- Ağır hasarlı 202.366 (toplam acil yıkılacak, ağır hasarlı ve yıkık konut sayısı: 262.475).
Sonuç,
- 200 binden fazla betonarme, beton prekast prefabrik ve yığma yapı yıkıldı,
- Hiçbir çelik yapı yıkılmadı, Çelik yapıların çoğu hiç hasar almadı. Hasar alan çelik yapılar ise hafiflik ve süneklik özellikleri nedeniyle deforme oldular ama yıkılmadılar,
- Milyonlarca bina üzerinde gerçekleşen bu doğal deneysel sonuca göre; yaklaşık 200.000 bina yıkıldı,
- O tarihlerdeki resmi rakamlara göre 50 binin üzerinde insan beton blokların ve yığma yapıların altında can verdiler.
Depremde bu ölçekte yapısal hasar yaşanmasının ve can kayıplarının nedeni: teknik ve idari her kademedeki insan hataları, bilgisizlik ve ihmaller.
Şantiyede inşaat kalitesi konusundaki kaygılar, gelişmiş ülkelerdeki inşaatların, yapı elemanlarının şantiyede yapılması yerine, şantiye dışında fabrika ortamında yapılması (off-site construction) teknolojisine evrildi.
Depremden Ders Alınması
1939 Erzincan Depremi’nden ve 1999 Büyük Marmara Depremi’nden yeterince ders alamadık, yüzeysel kaldık. Yönetmeliklerin ekindeki standartlarda yer alan koşulları ağırlaştırarak deprem güvenliğini sağlayacağımızı zannettik ama olmadı, çünkü kök nedene inemedik.
Çelik Yapıların Deprem Hasar Tespiti
6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün (YİGM) 29 Mart 2023 tarih ve “Hasar Tespit Çalışmaları” konulu yazısı ile YİGM’nin, koordinasyonunu yaptığı Afet Hasar Tespit Hizmetlerini çerçevesinde deprem bölgesindeki çelik yapıların hasar tespitinin yapılması Türk Yapısal Çelik Derneğinden ilk kez istendi.
Deprem hasar tespitine ilişkin mevcut yasa, yönetmelik ve yönergelerin yapı stokunun %95’ini oluşturan betonarme ve yığma yapılar için hazırlanmış olduğu, yapı stokunun yaklaşık %5’ini oluşturan çelik yapıların deprem hasar tespitinin yapılması için çelik yapıların özelliklerine uygun düzenlenmiş mevzuata ihtiyaç olduğu tespit edildi. TUCSA Hasar Tespit Komisyonu tarafından Çelik Yapılar için “Deprem Sonrası Hasar Tespit Kılavuzu” dokümanı taslak yazım çalışmalarına başlandı.
Depremde Yıkılmayacak Yapılar
Deprem sonrası kurtarma, yardım/destek organizasyonu önemlidir ama depreme hazırlıklı olmak, insanların enkaz altında kalmaması için depremde yıkılmayacak Deprem Dirençli (Resilient) Yapılar yapmak zorunludur. Bunun için depremde yıkılmadığını gördüğümüz çelik yapıları daha iyi anlamak ve gereken önemi vermek şarttır.
Depremde Yıkılmayacak Çelik Yapı Sistemleri
Deprem dirençli yapı denince basit yaklaşımla ilk akla gelen “kat sayısını azaltmak” oluyor. Oysa, aşağıdaki çelik yapılarla deprem bölgelerinde orta (mid-rise) ve çok katlı (high-rise) yapılar yapmak mümkün ve dünyada da uygulamaları var.
- Çelik taşıyıcı sistemli yapılar.
- Çelik – beton karma (kompozit) yapılar.
- Modüler Çelik yapılar.
- Hafif çelik yapılar.
- Hadde çelik – hafif çelik karma yapılar.
Kamu idareleri çoğunlukla Çelik Yapı denildiğinde, daha kolay olduğu için hafif çelik yapıları anlıyorlar. Oysa, deprem bölgelerindeki sanayi yapılarının gerek deprem dayanımı gerek ülke ekonomisine olan etkisi, diğer taraftan okul, hastane gibi kamu yapıları ile birlikte konut amaçlı 4 kat ve üzeri yüksek yapıların yapılmasında da gerek ülke ekonomisi gerek icraatın süratlendirmesi gerek sürdürülebilirlik açısından önemli yararlar vardır.
Sürdürülebilir Yapılar
Çelik yapıların tasarımında sadece güvenli, estetik ve mali hususlar değil, aynı zamanda küresel ısınmaya karşı alınacak önlemler dâhil, sürdürülebilirlikle ilgili kriterler de göz önünde bulundurulmaktadır.
Bir yapının döngüsel ekonomi açısından değerlendirilmesi sırasında yapıların kullanım ömrü ile birlikte Yıkım Söküm Safhası (Modül D) da hesaba katılmalı ve bu durumda çelik yapıların daima daha ekonomik olduğu görülmelidir.
Olası bir deprem sonrası hasar gören binaların yıkılması, çıkan atıkların toplanması, taşınması ve bertaraf edilmesi oldukça zahmetli ve zordur.
Sürdürülebilir maliyet hesaplamalarında değer mühendisliğinin (value engineering) hesaba katılması önem arz etmektedir.
Sonuç olarak, ileride meydana gelecek depremlerde insanların ölmemesi, yapıların yıkılmaması için alınabilecek önlemler ve çözümler için ortak akılla ve tüm koşullanmışlardan arınarak doğru stratejiler geliştirilmeli, planlar yapılmalı ve sabırla uygulanmalıdır. Bu kapsamda Deprem Dirençli Yapılaşma Politikası ve Stratejisi gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir.
Teşekkürlerimizle
Türk Yapısal Çelik Derneği, bu organizasyonun gerçekleşmesine katkıda bulunmaları nedeniyle;
- İnan Kıraç Konferans Salonunu Tahsis eden Yeditepe Üniversitesi Rektörümüze,
- İnş. Müh. Bölüm Başkanı Dr. Özgür Köylüoğlu ve Planlama Grubuna,
- Her zaman olduğu gibi etkinliğimize katılarak destek veren Çelik İhracatçıları Birliğine,
- Bugün buraya gelerek bizlere güç katan tüm konuşmacılarımıza, oturum başkanlarımıza ve açık oturum moderatörlerimize,
- Konuk konuşmacı Yoshinori Moriwaki’ye,
- Tüm sponsorlarımıza,
- Yeditepe Üniversitesinden GENÇEL Gönüllüsü öğrencilerimize,
- Türk Yapısal Çelik Derneğinin gece gündüz çalışarak bu etkinliğin gerçekleşmesini sağlayan mensuplarına,
gönülden teşekkür eder.
24. Yapısal Çelik Günü’nün güzel ve yararlı geçmesi dileklerimizle.”